Akıllı Sözleşmelerin Tanımı

Akıllı sözleşmeler, yalnızca blokzincirlerin kullanılmasıyla mümkün olan ve nispeten yeni bir teknolojidir. Klasik bir sözleşme gibi tarafların karşılıklı ilişkisinin genel nitelikleri ile şartlarını belirleyen bu sözleşmeleri "akıllı" yapan şey, sözleşme şartlarının sözlü veya bir kâğıt üzerinde değil, bir blokzincirde çalışan kod olarak oluşturulması ve yürütülmesidir.

Dijital düzlemde yer alan akıllı sözleşmeler, taraflar arasındaki ilişkinin şartlarını ana hatlarıyla belirterek bir blokzincirde saklamakta ve karşılıklı ilişkinin olasılıklarını kriptografik kodlar vasıtası ile uygulamaktadır. Akıllı sözleşmeler herhangi bir merkeze bağlı olmaksızın bir sözleşmenin, şartlarını oluşturabilmekte, yerine getirilmesini otomatik olarak doğrulayabilmekte ve hatta üzerinde anlaşmaya varılan şartları yürütebilmektedir.

Başka bir deyişle, akıllı sözleşmeler yazılım programlarıdır ve tüm yazılım programları gibi, onu yazan programcılar tarafından beklendiği şekilde "Bu olursa, bunu yapın." mantığı ile işlemektedir.

Akıllı Sözleşmeler Fikri ve Çalışma Sistemi

Akıllı sözleşmeler fikri, ilk olarak 1993 yılında Nick Szabo adında bir bilgisayar bilimcisi ve kriptograf tarafından tasarlanmıştır. Szabo akıllı sözleşmelere bakış açısını, “Yeni kurumlar ve bu kurumları oluşturan ilişkileri resmileştirmenin yeni yolları artık dijital devrimle mümkün hale geldi. Bu yeni sözleşmeleri "akıllı" olarak adlandırıyorum çünkü bunlar, kağıt temelli cansız atalarından çok daha işlevseller.” cümleleriyle özetlemiştir.

Szabo tarafından akıllı sözleşmenin klasik örneği bir otomat olarak belirtilmiştir. Bir alıcı "sözleşmenin" ödeme koşulunu yerine getirdiğinde, yani otomata para yerleştirdiğinde, otomat ek bir işleme gerek kalmaksızın yazılı olmayan bir sözleşmenin şartlarını yerine getirir ve seçilen yiyecek/içecekleri teslim eder. Otomata para yerleştirip bir ürün seçtiğinizde otomat ya ürününüz ile para üstünü verecek ya da seçilen ürün tükenmişse başka bir seçim yapmanızı isteyecek veya paranızı iade edecek şekilde programlanmıştır. Bu basit bir akıllı sözleşme örneğidir. Sıkça kullanılan ve günlük hayatlarımızda yer etmiş POS cihazları ve kredi kartı gibi teknolojiler basit akıllı sözleşmeler olarak kabul edilmektedir.

Akıllı Sözleşmelerin Hazırlanması

Akıllı sözleşmelerin uygulanabilmesi 2009 yılında Bitcoin’in geliştirilmesi ile birlikte mümkün hale gelmiş olup, Ethereum’un geliştirilmesi ile kullanıcılar akıllı sözleşmeleri gerçek anlamıyla hazırlama ve yürütme imkânı bulmuştur. Ethereum platformu, akıllı sözleşmeleri yürütmek için özel olarak tasarlanmıştır. Ethereum uygulamada akıllı sözleşme hazırlamak için en çok kullanılan platform olsa da, yine mevcut benzeri platformlar aracılığı ile akıllı bir sözleşme herkes tarafından oluşturulabilmekte ve bir blokzincire yerleştirilebilmektedir.

Akıllı sözleşmeler çeşitli programlama dillerinde yazılır ve her akıllı sözleşmenin kodu program ağında mevcut bir blokzincirde saklanır. Ağdaki her bilgisayar, mevcut tüm akıllı sözleşmelerin bir kopyasını ve mevcut durumlarını blokzincir ile saklar. Bir blokzincire yerleştirilen akıllı sözleşmeler belirli istisnalar dışında bu sözleşmeyi hazırlayan kişiler tarafından bile değiştirilemez. Bu noktada önemle belirtmek gerekir ki akıllı sözleşmeler, herhangi bir merkeze ihtiyaç duyulmaksızın tüm verilerin dağıtılmış bir şekilde depolandığı bir blokzincire gömülü olarak hazırlandığı için, sözleşmenin şartları tamamlanana kadar taraflar dahil hiç kimse parayı sözleşmede belirtilenden farklı şekilde yönlendiremez.

Akıllı Sözleşmelerin Kullanımına Örnekler

• Kamusal seçimler ve yapılacak oylamalarda hem çevrimiçi ortamda kolaylıkla oy verebilmek hem de herhangi bir hile veya şaibe ihtimalini elemek için tüm oylar blokzincir içinde saklanabilecektir.
• Otomotiv sektörü teknolojik gelişmeleri yakından takip etmenin en kolay olduğu sektörlerden biridir.  Bu kapsamda yapılacak akıllı sözleşmeler ile sürücünün araç kullanımına göre sigorta bedelinin belirlenmesi, otonom araçların trafikli yol yerine daha uygun ikinci rotayı tercih etmesi gibi örnekler otomotiv sektöründe kısa zamanda hayatımıza girebilecek gelişmelerdir.
• Taşınmaz kira sözleşmeleri özellikle de kısa süreli kira sözleşmelerinde, ödemenin ve gereken IoT desteği olduğu hallerde taşınmaza girişin, akıllı sözleşmeler ile sağlanması mümkün olabilecektir. IoT olarak adlandırdığımız “nesnelerin interneti” ev aletleri gibi nesnelerin, yazılım ve sensörler vasıtasıyla internet üzerinden bağlantı kurmalarını ve veri alışverişinde bulunmalarını sağlayan fiziksel cihazlardan oluşan bir ağdır. IoT günlük hayatımızda kullandığımız anahtar, buzdolabı gibi nesnelerin internete bağlanmak vasıtasıyla çevrimiçi ortamda kontrol edilebilir hale gelmesidir. IoT özelliğine sahip bir anahtar ile eve girişiniz akıllı sözleşme için bir işlem olup bunun üzerine paranın ev sahibine iletilmesi işlemi başlatılabilir.
• Öte yandan bankacılık ise, blockchain ve akıllı sözleşme uygulamasına en açık sektör olarak görülmektedir. Uluslararası işlemler de dahil olmak üzere çeşitli finansal işlemleri otomatikleştirerek tasarruf edilebilecek miktar ile işlemlerin oldukça hızlı gerçekleşmesinin katkı payı da düşünüldüğünde bankacılık sektöründe bu dönüşüm kaçınılmaz olarak yorumlanabilecektir.
• Akıllı sözleşmeler birçok sözleşmede mevcut iki tür işlemi otomatik olarak yürütmek için oldukça uygun bir araçtır; i) belirli tetikleyici olaylar ile ödeme yapılmasını sağlamak ile ii) belirli nesnel koşullar yerine getirilmezse finansal cezalar uygulanması.

Akıllı Sözleşmeler ve Olası Sorunlar

Basit işlemler için akıllı sözleşmelerin kullanılması yakın gelecekte sık karşılaşacağımız uygulamalar haline gelebilecek, fakat karmaşık işlemler söz konusu olduğunda akıllı sözleşmelerin hazırlanması son derece komplike olabilecektir. Kompleks akıllı sözleşmeler, çoğu zaman, görevleri tamamlayabilmek için birden fazla akıllı sözleşme gerektirir. Bu durum programcılar için bir zorluk teşkil edebilecek ve hata ihtimalini de arttırabilecektir.

Önemle belirtmek gerekir ki akıllı sözleşmeler birer programdır ve dolayısıyla, bu noktada diğer olası sorun ise programlarda oluşabilecek hatalardır. Ethereum ilk piyasaya sürüldüğünde akıllı sözleşmesinde mevcut bir hatanın milyonlarca dolar değerinde ETH’nin (Ethereum para birimi) kolayca çalınmasına izin veren bir hata olduğu görülmüştür.

Akıllı Sözleşmeler ve Avantajları

Akıllı sözleşmeler bir şekilde dünya geleceğinin bir parçası olacaktır. Şeffaflık, dolandırıcılığın önlenmesi ve değiştirilemezlik, akıllı sözleşmeleri çoğu işletme için güvenilir bir alternatif haline getirmektedir.

Müşteri hizmetlerinin kalitesini arttırmak ve maliyetleri azaltmak noktasında aracıları ortadan kaldırmak ve sözleşmenin yalnızca niteliğinden güven sağlamak akıllı sözleşmelerin en büyük avantajlarından biridir.

Ek olarak akıllı sözleşmelerin blokzincirler aracılığıyla uygulanması, tüm verilerin olabilecek en verimli şekilde ve kronolojik olarak saklandığı, ayrıca kolayca erişilebildiği anlamına gelmektedir.

Sonuç

Akıllı sözleşmelerin, geniş çapta benimsenerek karmaşık ticari ilişkilerde kullanılabilmesi için öncelikle teknik anlamda gelişmesi gerektiği yadsınamaz bir gerçektir. Akıllı sözleşmelerin yeni teknolojiler, özellikle de yapay zeka sistemleri aracılığı ile uygulamaya nasıl geçileceğinin de değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda akıllı sözleşmelerin gerçek devriminin, henüz öngöremediğimiz tamamen yeni paradigmalardan geleceğini söylemek uygun olacaktır.